|
|
Wał Pomorski - Linia
Noteci
|
|
Wprowadzenie
|
|
Strona o Wale Pomorskim zawiera poza opisem Linii
Noteci ( Netzestellung), jej odcinka zachodniego biegnącego
nad Wartą od przedmieść Gorzowa (Czechowa) do Santoka także inne ciekawe
obiekty jak np. wielki jaz klapowy na Noteci w pobliżu Drezdenka czy węzeł w
Wałczu. W planach, dalsze odcinki fortyfikacji Wału Pomorskiego. Na
stronie znajdują się opisy schronów poszczególnych odcinków, mapy pozycji, plany obiektów,
zdjęcia wewnętrznych pomieszczeń, opisy konstrukcji, uzbrojenia i
zastosowanych pancerzy. Krótka historia obrazuje okres od powstania linii w
latach trzydziestych, jej zdobycie przez Armię Czerwoną w 1945 roku oraz dzień
dzisiejszy zapomnianych fortyfikacji. Na stronie "Konstrukcje" znajduje
się opis typów obiektów ich wyposażenia bojowego i socjalnego oraz
zastosowanych pancerzy.
|
|
Trochę historii
|
|
Wał Pomorski inaczej
nazywany Pozycją Pomorską (Die Pommernstellung) jest
linią fortyfikacji niemieckich wybudowanych w latach trzydziestych na wschodniej granicy
Niemiec w rejonie Pojezierza Pomorskiego. Pozycja ta w założeniu twórców miała być tylko tzw. pozycją umocnioną, rozbudowaną pozycją polową osłaniającą rejony koncentracji wojsk i
osłaniającą Pomorze Zachodnie w razie uderzenia wojsk polskich. Do
1937 roku zrealizowano budowę
fortyfikacji od Gorzowa Wlkp na południu aż do okolic Białego Boru i Polanowa
(pd brzeg jeziora Bobięcińskiego). Dalej Wał pomorski miał być tylko tzw.
odcinkiem mobilizacyjnym wzmacnianym fortyfikacją polową tylko na wypadek
wojny i biegł w stronę Darłówka gdzie miał stykać się z Bałtykiem.
|
|
|
Schron dwusektorowy. Linia Noteci.
|
Na Wale Pomorskim budowano obiekty 
o niskiej odporności, C później B1 z rzadka tylko
wzmacniane cięższymi schronami (panzerwerkami) typu B z kopułami pancernymi i
rozbudowanym zapleczem (grubość ścian 1,5m pancerzy 250-300mm). Szeregowe schrony budowano
w odporności C tzn. grubość ścian 0,6m a pancerzy 60 mm lub B1 u których
grubość ścian wynosiła 1m a płyt pancernych 7P7 ochraniających podstawowe uzbrojenie
tj. ciężki karabin maszynowy MG08, 100mm (ciężar 7,6 t), kopuł pancernych
120 mm. W większości
więc obiekty te miały jedno lub co najwyżej kilka pomieszczeń bez
rozbudowanego zaplecza socjalnego tak charakterystycznego dla fortyfikacji
niemieckiej (np.OWB). Pozycja Pomorska budowana
była w kilku etapach od 1932 do 1938/39 roku choć prace prowadzono także w roku
1944 gdy to wzmocniono niektóre odcinki polowymi fortyfikacjami ziemnymi i
schronami Rs58c oraz rozbudowano odcinek mobilizacyjny na północy w kierunku
Bałtyku. Na całej linii wykorzystywano naturalne przeszkody terenowe
(jeziora, cieki wodne czy lasy) do wzmocnienia obrony słusznie uważając że
mogą one skutecznie zatrzymać wojska zmechanizowane a sama piechota będzie
miała duże trudności z pokonaniem umocnień.
|
|
Na południu, a więc na
Linii Noteci takimi przeszkodami trudnymi do przebycia były rzeki, Warta i Noteć
z ich zabagnionymi i szerokimi dolinami i wysokim północnym
brzegiem na którym poza schronami rozlokowano punkty obserwacyjne i umocnienia
polowe. Planowano tu budowę wielkich jazów klapowych w Drezdenku
i Gorzowie (zbudowano tylko pierwszy) i mniejszych jazów na Piławie dla
dodatkowego zalania niżej położonych terenów i uniemożliwienia forsowania
rzek. Na całej linii zbudowano wiele kilometrów rowów przeciwpancernych
lub wbitych w ziemię pali drewnianych i stalowych, zasieków przeciw piechocie.
Ważniejsze drogi zagrodziły stalowe szlabany ( Stare Bielice, Stare Osieczno)
lub betonowe bloki z gniazdami do zamocowania szyn stalowych. Tylko część
odcinków była rozbudowana w głąb i tak np. Linia Noteci posiadała szkielet drugiej
linii w postaci schronów dowódczo bojowych.
|
|
|
|
W czasie wojny Pozycja Pomorska
pozostając na głębokim zapleczu nie przedstawiała według niemieckiego dowództwa
i Hitlera żadnej wartości bojowej częściowo więc zaczęto ją rozbrajać
przewożąc uzbrojenie i wyposażenie na fortyfikacje pierwszoliniowe np. Wał,Atlantycki.
Takie podejście musiało się zemścić pod koniec wojny kiedy to nagle okazało
się że tak Wał Pomorski jak i MRU stanęły na drodze Armii Czerwonej ku Berlinowi. W 1945
roku fortyfikacje pomorskie były już w znacznym stopniu przestarzałe a niewielka
głębokość linii umocnień powodowała trudności w obronie i ułatwiała przełamanie
pozycji przez atakujące wojska. Największym problemem obrońców w 1945 roku nie była
jednak odporność schronów, która w przypadku B1 nie mówiąc o B była właściwie wystarczająca
ale brak właśnie wojska do ich obrony.
|
|
Często całe odcinki były nie obsadzone a silne węzły obrony
dopiero obsadzane
nielicznymi i zapasowymi oddziałami już w trakcie działań na ich przedpolu.
I tak np. silny odcinek wału w Starym Osiecznie Armia Czerwona przełamała,
fortelem zajmując most na Drawie, w momencie obsadzania pozycji przez oddziały
niemieckie. Opisywany to odcinek flanki południowej Wału Pomorskiego czyli
Linia Noteci miał być broniony
przez jedną z dywizji zapasowych armii niemieckiej, ale w obliczu załamania się
obrony na pn. i włamania się potężnego klina 2 i 5 Armii Uderzeniowej Gwardii w
pozycje niemieckie w Starym Osiecznie i Krzyżu, został opuszczony prawie bez walki.
|
|
Opisywana tu część odcinka Noteckiego
(Netzestellung) powstała w 1937 roku. Był to końcowy okres
intensywnej rozbudowy Pozycji Pomorskiej, schrony budowane w tym okresie były już mocno
standaryzowane, wszystkie posiadały odporność B1 tzn. zabezpieczały przed
wielokrotnym trafieniem pociskiem 120mm. Wszystkie też miały izby bojowe
chronione wyłącznie płytami pancernymi (brak kopuł). Większość to obiekty
jedno i dwusektorowe przeznaczone do prowadzenia ognia czołowego lub bardzo
rzadko bocznego.
|
|
Dzień dzisiejszy fortyfikacji.
|
|
Czas niestety nie obszedł się dobrze z budowlami
Pommernstellung. Część wysadzono jeszcze w czasie trwania wojny, większość
już po jej zakończeniu spotkał los podobny. Najczęściej wysadzano całe
obiekty lub tylko ich izby bojowe, co też prowadziło do znacznej dewastacji
obiektów a pozyskane w ten sposób płyty pancerne oddawano do hut na
przetopienie. Gdzieniegdzie pozostały zapomniane i jakimś trafem ocalałe
pojedyncze schrony z płytami pancernymi. Niestety i te nieliczne ocalałe nie
interesują w ogóle służb ochrony zabytków nie mówiąc już o władzach
gmin czy samych mieszkańcach dla których najczęściej są to tylko
zawalidrogi na polach i w obejściach. Powoli znikają ostatnie schrony
Pommernstellung.
|
|
|
|
W 1999 roku zasypany został zwałami ziemi (za sprawą Dożynek ponoć)
2
sektorowy schron broniący przeprawy promowej w Czechowie, coraz
bardziej pogrąża się w śmietnisku jedyny posiadający płyty pancerne obiekt
w
tym rejonie, Zw.4a tak że już niedługo wejście do jego wnętrza będzie
chyba niemożliwe. A częściowo zniszczony jednosektorowy schron w samym centrum Santoka
też przedstawia widok
rozpaczliwy. Stoją w niezłym stanie, choć corocznie zalewane przez
wody Warty schrony nad jej brzegiem. Stosunkowo
bezpieczne wydają się budowane na szczytach wzgórz obiekty drugiej linii choć
i one ulegają powolnej dewastacji. Czy doczekają kiedyś lepszych czasów?
Może wzorem podobnych obiektów w Polsce i na świecie ratowanych przez pasjonatów i władze kiedyś
i one uatrakcyjnią przepiękne przecież okolice Santoka i doliny Warty.
|
|
|
|
Przewodnik - Jak dojechać - Linia
Noteci Odcinek Czechów Santok.
|
Santok
(widok ze wzgórza obiektu Nr 7) 
|
|
Jadących przez
Gorzów zachęcam do zboczenia kilku kilometrów w kierunku Santoka
Jadąc od strony Poznania jeszcze przed pierwszym mostem, na Kanale, skręcamy
na lewo w kierunku Gdańska i następnie
po przejechaniu nowego mostu przez Wartę na rondzie skręcamy w prawo na
Czechów. Jadąc od strony Szczecina należy jechać cały czas prosto
przez miasto aż do w/w ronda i dalej prosto na Czechów. Dojazd od
strony Gdańska podobny też należy dojechać do ronda. Po przejechaniu kilku km
w kierunku Czechowa nad samym brzegiem Warty
znajduje się kilkanaście obiektów Wału Pomorskiego. Co istotne są
one łatwo dostępne i dosyć dobrze zachowane jak na obiekty Wału
Pomorskiego oczywiście. A być może jest to
ostatnia okazja ich zobaczenia na własne oczy. |
|
Mapa strony
|
|
|
Bibliografia
|
|
1."Wał
Pomorski" Janusza Miniewicza i Bogusława Perzyka wydawnictwa
MBP
|
6."Międzyrzecki Rejon Umocniony" Janusza Miniewicza i Bogusława Perzyka wydawnictwa
MBP
|
|
2.Pozycja Środkowej Odry 1928-1945 T.Andrzejewski K.Motyl
|
7.Fortyfikacja Wczoraj i Dziś M.Rogalski M.Zaborowski
|
|
3.Wyposażenie socjalne obiektów fortyfikacji Niemieckiej 1933-1945
|
8.Materiały inwentaryzacyjne - Rafał Marcinkiewicz
|
|
4.Twierdza Europa J.E.Kaufmann R.M.Jurga
|
9. Fortyfikacja Tom XV
|
|
5.Zdjęcia i rysunki autora. Plany obiektów na podstawie materiałów źródłowych.
|
|
|
|
|
Od Autora
|
|
|
|
Strona o Wale Pomorskim a właściwie
tylko
jego południowej flance tzw. Linii Noteci zaczęła powstawać w 1999 roku jako
uzupełnienie poniekąd podstawowej mojej strony traktującej o Froncie Ufortyfikowanym Łuku
Odry i Warty - Festungsfront Oder Warthe Bogen czyli Międzyrzeckim Rejonie Umocnionym - MRU.
W międzyczasie powstała witryna fortyfikacyjna - Fortyfikacje w Polsce
integrująca nie tylko powyższe strony ale dodatkowo umożliwiająca zapoznanie
się z innymi fortyfikacjami z terenu Polski. Aktualna wersja strony jest
jak sądzę docelowa i w miarę możliwości i czasu będzie powiększana o
kolejne obiekty z długiej linii Pommernstellung.
Mam nadzieję że strona ta będzie zachętą do zwiedzania osobiście tych ciekawych miejsc
i umożliwi zapoznanie się z przykładami obiektów fortyfikacyjnych
Wału Pomorskiego, którego schrony w większości zostały po wojnie zniszczone,
często całkowicie. Dzisiaj pomimo unikalności tego typu budowli nie cieszą
się niestety zainteresowaniem konserwatorów zabytków czy historyków nie mówiąc
już o władzach gmin na których terenach leżą czy tym bardziej mieszkańców
dla których to tylko kupy gruzu...
Pozdrawiam wszystkich miłośników fortyfikacji.
© Piotr Brodziński / Gorzów
1999/2004
Dziękuję wszystkim
którzy odwiedzili tę stronę oraz tym którzy do mnie piszą.
Dziękuję wszystkim życzliwym, także
tym dzięki którym
ta strona ujrzała światło dzienne.
|
|
|
|
|
| |
|
