W połowie lat trzydziestych na wschodniej granicy Niemiec w obrębie  dzisiejszego woj. Lubuskiego zaczęła powstawać jedna z najpotężniejszch i w zamyśle planistów najnowocześniejszych linii fortyfikacji stałych w Europie, wtedy nazywana Festungsfront Oder Warthe Bogen (Frontem Ufortyfikowanym Łuku Odry i Warty) - FFOWB . Dziś bardziej znana jako MRU - Międzyrzecki Rejon Umocniony. 

   Fortyfikacje te ciągnęły się od zakola Warty pod Gorzowem (Landsberg a/Warthe) aż do Odry na południu. W części  północnej miały łączyć się z Pommernstellung czyli Wałem Pomorskim, który swoją południową flanką - Linią Noteci sięgał aż po Gorzów. Na południu łączyły się z umocnieniami Śląskimi tzw. Linią Odry (Oderstellung). 

   Początkowo jednak w obliczu przeciągających się prac koncepcyjnych nad FFOWB powstał plan budowy linii zapór -  Linii Niesłysz Obra. Od 1932 roku budowano w najbardziej zagrożonych miejscach pozycji małe schrony bojowe nazywane nieoficjalnie Hindenburg Stand. Tak zabezpieczono większość ważnych z punktu widzenia strategicznego przepraw przez rzeki i kanały oraz najważniejsze drogi prowadzące na zachód. W międzyczasie postępowały prace przy wznoszeniu rozbudowanego systemu hydrotechnicznego w postaci zapór, jazów, kanałów taktycznych i mostów fortecznych. Wszystko to razem miało stanowić prowizoryczne zabezpieczenie przed oczekiwanym atakiem armii polskiej w razie wybuchu wojny z Francją.

   W latach 1935 -1936 wzmocniono pozycję dodatkowymi schronami o odporności B i B1, budowanymi pojedynczo (np. Pz.W. (523) 875, (519) 811) lub w grupach jak cztery schrony w Mostkach ( Werkgruppe Lietzmann) ryglujące drogę Poznań-Berlin. W tym też czasie powstał główny obiekt Grupy Warownej Ludendorff, Pz.W. (522) 865 na Lisiej Górze koło Starego Dworka niedaleko Skwierzyny, którego zadaniem była obrona mostu i kontrolowanie ogniem ckm-ów doliny Obry. Tak się złożyło że jego budowa była początkiem budowy Festungsfront Oder Warthe Bogen czyli prawdziwego frontu ufortyfikowanego...

Rozbudowa Linii Niesłysz Obra Pz.W.657 (507) *

     Plan budowy OWB zakładał że będzie to najsilniejsza pozycja niemiecka, silniejsza nawet i nowocześniejsza od francuskiej Linii Maginota, którą Niemcy znali z działań wywiadowczych. Była by to w zamierzeniach jej twórców linia bardzo nowoczesna, silnie uzbrojona i zakładająca wprowadzenie nowatorskiej koncepcji "walki maszynami" gdzie wiele czynności przejęły by automaty. Projektanci założyli że w pierwszej kolejności umocniony zostanie Odcinek Centralny od Kurska do  Boryszyna i tam skupił się przede wszystkim wysiłek budowlanych, choć prowadzono też prace na odcinkach skrzydłowych, południowym i północnym gdzie prowadzono głównie prace hydrotechniczne, budując zapory, jazy i inne przeszkody.

 Projekt Czworoboku Odrzańskiego, którego częścią był Front Ufortyfikowany.

   W ciągu trzech lat budowy właściwej linii FFOWB od 1935 do 1938(39) roku  powstał szkielet odcinka centralnego z większością średnich schronów bojowych o odporności B i związanym z nimi systemem podziemnym gdzie zbudowano koszary, tunele szlakowe, magazyny i zaplecze techniczne. Powstały wtedy schrony następujących Grup Warownych (nazwy grup warownych jak i podział na nie wprowadzono dopiero w 1944 roku) - "Schill", "Nethelbeck", "Lützow", "Yorck", "Gneisenau", "Scharnhorst", "Friesen", "Jahn" i "Körner" oraz kilkanaście pojedynczych obiektów nie wchodzących w skład poszczególnych grup.  Przed wstrzymaniem przez Hitlera budowy w 1938 roku nie dokończono żadnego z największych i najsilniejszych schronów odporności A czy A1 (dane techniczne schronów opisano w dziale Konstrukcje) oraz nie oddano do użytku żadnej z projektowanych wieżowych baterii pancernych a system podziemny doczekał się tylko częściowego wyposażenia i wykończenia. 

   Z największych obiektów ledwo zaczęto budowę baterii pancernej (Panzerbatterie Nr 5) koło Boryszyna oraz A Pz.W. 8 Ost i West projektowanej grupy warownej "Russen Berge",  która później w znacznie okrojonej postaci zaistniała jako "Yorck", koło Nietoperka. 

   Na odcinkach północnym i południowym wybudowano znacznie mniej obiektów, pozostawiająć wiele pustych odcinków chronionych tylko zalewami i kanałami fortecznymi, które starano się później (1939) w ramach doprowadzenia pozycji do jakiej takiej gotowości bojowej uzupełnić przez proste schrony o odporności B1 typu Regelbau wzmocnione 6 strzelnicowymi kopułami pancernymi.  Choć na odcinku północnym wybudowano trzy grupy warowne "Ludendorff", "Roon" i "Moltke", tylko Werkgruppe Ludendorf posiadała niewielki system podziemny, w pozostałych dwóch krótkie poterny łączyły schron główny z  odosobnionymi "wieżami pancernymi" - schronami z kopułami 3 strzelnicowymi.  W części południowej poza pojedynczymi obiektami istniała tylko jedna grupa warowna, zresztą bez połączeń podziemnych "Lietzmann" w Mostkach, która zbudowana została jeszcze w ramach projektu Linii Niesłysz Obra z połowy lat 30-tych. Od 1944 w obliczu katastrofy na frontach zaczęto  wzmacniać pozycję poprzez budowę małych stanowisk dla km tzw. Ringstand 58c zwanych też Tobrukami.

Rozbudowa pozycji FFOWB

  Wielkie plany rozbudowy fortyfikacyjnej tego terenu przygotowane przez Inspektorat Saperów i Fortyfikacji i gen. mjr. O.Förstera sięgały pierwotnie roku 1944 i były iście imponujące. Tylko odcinek centralny o długości ok. 10 km miał zawierać ponad 100 budowli i mógł stać się prawdziwym nieprzełamywalnym "betonowym okopem" z ucieleśnieniem idei walki maszynami (istniały plany zautomatyzowania uzbrojenia np. automatyczne podawanie amunicji).  Po wszystkich zmianach i modernizacjach projekt zakładał na 80 kilometrowej długości pozycji wybudowanie 330 budowli ( 4 obiekty na km czyli średnio co 250m znajdować miał się schron bojowy!) a datę oddania wszystkich dzieł przesunięto na rok 1951. Obok standardowych obiektów o odporności B wyposażonych w kopuły pancerne dla ckm i granatników automatycznych miały się tam znaleźć gigantyczne rozproszone schrony bojowe o odporności A (grubość ścian 3,5m  pancerzy do 600mm) wyposażone w artylerię oraz wielkie, także rozproszone, baterie pancerne ( 3 do 4 schronów odporności A) z obrotowymi lecz nie chowanymi wieżami dla haubic i armat o kalibrze do 149mm (ciężar takiej wieży z wyposażeniem dochodził do 700 ton !). Większa część schronów Odcinka Centralnego miała zostać połączona z systemem podziemnym co było nowatorską koncepcją nie zrealizowaną nawet na Linii Maginota gdzie co prawda grupy warowne miały systemy podziemne jednak odległość między nimi była znaczna i dochodziła do kilkunastu kilometrów. Tak połączone schrony FFOWB stały by się olbrzymią Grupą Warowną !! System podziemny z Główną Drogą Ruchu (Hauptverkehrsweg) miał łączyć wszystkie schrony pod którymi znalazły się zespoły koszarowo techniczne, magazyny amunicji, szpitale, maszynownie, system wentylacyjny i warsztaty.

  Jednak początkowy zachwyt megalomańskiego wodza III Rzeszy nad potęgą takiej pozycji bardzo szybko ustąpił dezaprobacie dla tak drogiego i  w związku ze zmianami w polityce zbrojnej Niemiec niepotrzebnego już przedsięwzięcia. W końcu roku 1938 gdy to nabierała tempa budowa OWB i przystąpiono do wznoszenia najcięższych schronów i pierwszych schronów baterii pancernej Nr5 i A - werków przyszedł rozkaz o wstrzymaniu wszelkich prac. Aby nie zaprzepaścić wszystkich lat budowy Hitler dał się ubłagać i częściowo uzupełniono puste odcinki maleńkimi jak na OWB schronami Regelbau jednak wyposażonymi w kopuły 6 strzelnicowe a nie kazamaty z płytami pancernymi. Prace nad dokończeniem pozycji stopniowo jednak zamierały. Wysiłek budowlany powoli przeniesiono na linię Wału Zachodniego a później w obliczu sukcesów na wschodzie, na Wał Atlantycki.

    Pomimo tak szybkiego zakończenia budowy, pozycja Frontu Ufortyfikowanego OWB stanowi swojego rodzaju ewenement. Ze względu na rozmach i podejście do całości nie ma w fortyfikacji Niemieckiej podobnej tak na zachodzie jak i na wschodzie. Do 1938 roku wybudowano tu ok. 80 "budowli pancernych" czyli tzw. panzerwerków, wyposażonych co najmniej w 1 kopułę pancerną,  oraz 14 stanowisk dla ckm (MG Stand z Linii Niesłysz Obra). Długość wyrobisk podziemnych sięgnęła ponad 20 km! Dla porównania na całej długości Wału Zachodniego, tak przecież znanego i propagandowo określanego jako nie do pokonania, zbudowano do 1939 roku zaledwie 32 panzerwerki (poza innymi mniejszymi schronami) i 9 km wyrobisk podziemnych a jedyna budowana tam bateria pancerna nigdy nie została ukończona.

Tak wyglądał schron 717 w 1945r (po zdobyciu go przez Armię Czerwoną) *

Żołnierze radzieccy oglądają skutki próbnego ostrzału*

Zniszczona w latach 50 - tych kopuła pancerna w Pz.W. 669 w Mostkach

Zwiedzaj z nami